» آیا نیاکان ما آتش پرست بودند ؟!

شوربختانه دیده می شود که بسیاری از افراد که اطلاعات تاریخی متوسطی هم ندارند ، درباره ی نیاکان ایرانیان اظهار نظر کرده و نیاکان پاک بنیاد ما را آتش پرست می خوانند . با نگاه به مبدا شروع مهاجرت آریاییان نکات زیادی را در مورد علت گزینش آتش به عنوان سوی و جهت عبادت آنها را می توان دریافت کرد .

بدیهی است که پیش از شناخت عناصر گوناگون که امروزه تحت عنوان جدول مندلیف می شناسیم ، ایرانیان طبیعت را تشکیل شده از چهار عنصر اصلی و اساسی می دانسته اند . این عناصر عبارت بودند از

باد ، خاک ، آب و آتش

این عناصر چهارگانه نه تنها در علومی مثل علم اخلاق نظری و عملی و حتا عرفان ایرانی نقش داشته است بلکه در طب ایرانی نیز دارای نقش فراوانی بودند . ایرانیان حتا جسم انسان را متشکل از این چهار عنصر دانسته و به وجود آمدن امراض را در نتیجه ی عدم تعادل این عناصر در بدن می دانستند .

طبق تحقیقات فراوانی که انجام شده است ، به نظر می رسد نیاکان ایرانیان ، از نواحی شمالی ایران و حتا نواحی شمالی دریاچه ی خزر به طرف شمال ایران امروزی آمده و از آنجا به سه دسته تقسیم شده اند . دسته ای به طرف هند و دسته ای به طرف ایران امروزی و دسته ای به طرف اروپا مخصوصا آلمان امروزی کوچ کردند و هرکدام بسته به شرایط زیستی و محیطی ، کارهایی را از کشاورزی و تجارت و دامداری و غیره برگزیدند .

حال بیاییم با خود اندیشه نماییم که ، کدام یک از عناصر چهارگانه ی مورد نظر ایرانیان ، که باور داشتند کل طبیعت از آنها ساخته شده ، در نواحی سردسیر شمالی ارزشمندتر از بقیه بوده است . بی شک عنصر باد در نواحی شمالی به فراوانی دیده می شود ، حتا طوفانهای چند ده روزه در فصول مختلف حاکی از فزونی این عنصر نسبت به سه عنصر دیگر بوده است . عنصر آب نیز چه به صورت مایع و چه به صورت جامد و به یخ تبدیل شده ، در آن نواحی به وفور یافت می شود . عنصر خاک نیز اگرچه بسیار ارزشمند است ولیکن در جغرافیای سردسیر شمال زمین ، چندان ارزشی ندارد چرا که بدیهی است که خاک یخ زده ، امکان کشت و کار را به کشاورز نمی داده است . اما عنصر چهارم که آتش بوده بسیار بسیار ارزشمند بوده . در تحقیقات انسان شناسی و باستان شناسی ، شواهدی وجود دارد که نیاکان ما ، در آن زمان و حتا قبل از آمدن اشو زرتشت پاک ، کسانی که نگاهبان آتش بوده اند را بسیار ارج می نهادند و برای این افراد ارزش ویژه ای قائل بودند ، چه اینکه آنها افرادی بودند که از ارزشمندترین عنصر طبیعت پاسبانی و پاسداری می کردند .

در آتش سه ویژگی اصیل وجود دارد که به جهت فلسفی خواص ذاتی آتش نام دارند . خواصی که عرض نبوده و از آتش قابل جدا شدن نیستند بلکه در هر شرایط و هر جای زمین ، این خواص سه گانه در آتش موجودند از همین روی آنها را خواص ذاتی آتش می نامند . این سه عبارتند از :

1 روشنایی

2 گرما

3 حرکت صعودی

بی شک در نواحی شمالی زمین و مخصوصا در نواحی ای که چند ماه سال روشنایی چندانی از خورشید به زمین نمی تابد ، روشنایی آتش بهترین نعمت آن نواحی است ، همچنین در آن شرایط سردسیری ، گرمای آتش بهترین هدیه ای است که عناصر طبیعت می توانند به انسان ببخشند ، دیگر حرکت صعودی آتش است . آتش در بین عناصر چهارگانه تنها عنصریست که همیشه از پایین به بالا حرکت می کند و این ویژگی منحصر به عنصر آتش می باشد . این خصوصیات سه گانه ، پایه ی بسیاری از باورهای تئوری و عملی و مادی و معنوی نیاکان پاک بنیان ما را شکل داده اند ، به گونه ای که مثلا شیخ شهاب الدین سهروردی ، اساس فلسفه ی خویش را که به فلسفه ی اشراقی معروف است بر پایه ی نور و روشنایی میگذارد . یا اینکه ایرانیان عشق را همچون آتش ، گرمابخش دل و جان آدمی می دانستند . همچنین در عرفان ایرانی ، حرکت صعودی آتش به منزله ی تعالی طلبی این عنصر شناخته شده و سالک طریقت معنوی ، همچون آتش در نظر گرفته می شود که باید به بالا حرکت کند و حرکت صعودی داشته باشد و از طرفی در حین حرکت صعودی اش به بالا ( یعنی به سوی نیروی برتر که خداوند است ) باید به دیگران گرما و نور نیز ببخشد . نوری که سالک به دیگران می بخشد ، نور عقل و خرد می باشد و گرمایی که سالک به دیگران می بخشد ، گرمای عشق است که در دل و جان آدمیان می اندازد تا آنها نیز به عشق و محبت به سوی پروردگار عالم سلوک عملی داشته باشند . به غیر از این سه خصوصیت ذاتی آتش ، خصوصیات دیگری نیز در آن وجود دارد که برای جلوگیری از اطاله ی کلام به دو گونه از آنها اشاره شده و باقی را به تفکر عزیزان خواننده می سپاریم .

آتش به هر جسمی که برخورد کرده و آن را در بر بگیرد دو حالت ممکن است رخ دهد

اول اینکه جسم مذکور را سوزانده و از بین ببرد و دوم اینکه اگر جسم را نسوزاند ( مثل آهن ) آن را خالی از کثافات می کند که امروز آن را استریل کردن می گوییم .

مثلا در چوب دقت کنیم ، چوب اگر خشک باشد سریع سوخته و تولید نور و گرمای خالص می کند ولی اگر رطوبت داشته باشد به غیر از نور و گرما ، تولید دود نیز میکند . نیاکان ما این خاصیت را دیده و در مورد عرفان عملی باور داشتند که سالک نیز همچون چوب است ، اگر خالی و خشک باشد از گناهان و رذیله های اخلاقی ، به محض اینکه آتش عشق الهی در او مشتعل شد ، سیر و سلوک کرده و با سرعت تولید نور و گرما می کند ولی اگر سالک ناخالصی اخلاقی داشته باشد آن ناخالصی برای او مثل رطوبت است برای چوب ، پس سالک در چنین حالتی به غیر از اینکه سلوکش طولانی تر خواهد بود و البته در حین سلوک تولید نور و گرما خواهد کرد ، تولید دود نیز خواهد کرد و دود چشم دیگران را خواهد سوزاند . این است که خلوص اخلاقی قبل از عرفان عملی برای نیاکان پاک بنیان ما نقشی اساسی داشته است و رذایل اخلاقی که در ادیان تحت عنوان گناه شناخته می شوند برای آنها همچون رطوبت چوب بوده و سلوک را سخت تر می کند . از همین روی حتا پیش از رسالت اشو زرتشت پاک ، سالک برای طی طریق معنوی باید در علم اخلاق عملی کار میکرد . بعدها در دوران سده های بعدی اسلام ، این اندیشه ها تحت عنوان فلسفه ی اشراق توسط شیخ شهاب الدین سهروردی ، بیان شده و به تفصیل به آنها پرداخته شد .

پس دانسته شد که نیاکان ما ، مهم ترین عنصری را که می شناختند به عنوان نمادی از خداوند در زمین در نظر گرفته بودند ، حتا در دیانت اسلام ، در قرآن شریف می فرمایند که : الله نور السماوات و الارض ، یعنی خداوند نور آسمانها و زمین است

و ما میدانیم که نور از آتش به دست می آید . پس نیاکان ما آتش را نمی پرستیدند بلکه نه تنها آن را تنها به عنوان نمادی از خداوند عزیز می دانسته اند بلکه برای این گزینش خویش فلسفه ی عمیقی نیز داشته اند که بسیار قابل تامل و قابل تجلیل است .

قبله در هر دین نماد وحدت بین متدینین به دین مذکور است . همانگونه که در اسلام ، نمیتوان گفت که مسلمانان سنگ و خاک را پرستش می کنند در دیانت اشو زرتشت پاک نیز نمی توان گفت که آنها آتش را پرستش می کنند .

حال با توجه به مطالب ذکر شده به نظر می رسد روشن شده باشد که نیاکان پاک بنیان ما خداوند واحد را پرستش کرده و آتش را تنها به عنوان نماد وحدت و قبله برگزیده بودند . البته این نکته نیز قابل ذکر است که عناصر دیگر نیز در نزد ایشان بسیار با اهمیت بودند مثلا برای آب الاهه ی آناهیتا در نظر گرفته شده و برای ستایش خداوندی که آب را برای بشر آفریده نیایشهای زیادی داشتند که در معابد آناهیتا خوانده می شدند . پاک نگه داشتن عناصر چهارگانه نیز جزو باورهای اصیل ایرانی است که امروزه بیش از هر زمانی می توانیم به اهمیت آن پی ببریم .

در آخر لازم است که نکته ای ظریف را اشاره کنم . در تحقیقات باستان شناسی دانسته شده است که انسانها زمانی توانسته اند به سطح عقلانی برتر از دیگر انواع حیوانی برسند ، که قسمت پشتی مغز آنها رشد بیشتری کرده است . تحقیقات مذکور روشن می کنند که آتش ، نقش بسیار مهم و اساسی را در این مسئله داشته است به این ترتیب که انسان برای قرار گرفتن بر روی دو پا و برای تحرک بدنی و تفکر عقلانی بیشتر از باقی انواع حیوانی ، به کالری بیشتری نیازمند بوده است . بر اساس کشفیات مذکور ، انسانهایی که خوراک خویش را مخصوصا گوشت را ، پخته اسفاده می کردند دو ویژگی و امتیاز مهم را از پخته خواری می گرفتند ، یکی اینکه گوارش ایشان برای هضم و جذب مواد مزبور کالری کمتری می سوزانده و در نتیجه کالری بیشتری به بدن آنها می رسیده است ، دیگر اینکه با کشته شدن میکرب ها و ویروسها و قارچهای کشنده ی احتمالی توسط آتش ، عمر آنها نیز طولانی تر بوده و سلامت آنها بیشتر تضمین می شده است . تحقیقات مذکور نشان می دهد که این دو ویژگی خوراکها ، باعث دریافت انرژی بیشتر و نتیجتا رشد بیشتر قسمت پشتی مغز انسان شده و در نتیجه می توان گفت که انسان به گونه ای ، تفاوت زیست شناسی خودش را با دیگر حیوانات مدیون آتش و پخته خواریست . البته دیدگاه های مذهبی مخصوصا در ادیان ابراهیمی حرف دیگری را می زنند ولیکن در آنها هم ، نقش آتش و نور حتا در جلوه ی پیام خدا به پیامبرانشان ، به روشنی دیده می شود .

پس دانسته شد که نه تنها آتش برای نیاکان ما مهمترین عنصر بوده ، بلکه حتا این عنصر بیشترین نقش را در نکامل زیست شناختی انسان داشته . این اهمیت ویژه ی آتش وقتی بیشتر دانسته می شود که دریافتیم که آتش است که آب را بخار کرده و موجب تشکیل فرایند باران زایی می شود ، این آتش است که باعث تقویت گیاهان و رشد آنها می شود ( آتش خورشید به صورت نور و گرما ) ، این آتش است که سبب ایجاد بادهای مختلف و در نتیجه بارور شدن درختان و گلها و گیاهان دیگر می شود .

حال با دانستن این مختصر ، می توان دریافت که نه تنها نیاکان پاک بنیان ما آتش پرست نبوده اند بلکه انسانهایی بسیار هوشمند و با درایت بوده اند و درک مادی و معنوی بسیار بالایی داشتند و جهان پیرامون خویش را بر اساس خرد و تعقل شناخته و معرفی و تعریف می کردند . این برای ما ایرانیا ، باعث افتخار و مباهات است ، ولو نادانان بر اساس عدم فهم خویش ، نیاکان ما را آتش پرست بدانند . بی شک انسان نسبت به جهالتهای خویش با نادانی و جهالت سخن می گوید و این دسته از افراد که ایرانیان را آتش پرست دانسته و می دانند بی شک از جهالتی عمیق برخوردارند .

امید است که قبل از اظهار نظرهای آنچنانی و متعصبانه ، حداقل کمی از فکر و خرد خویش استفاده کنیم . شاید در این دوران که کبریت و فندک همه جا موجود است ، روشن کردن و پاسداری از آتش چندان سخت نباشد ولی خوب است قبل از اظهار نظرهای کورکورانه ، کمی در موضوع مورد نظر تحقیق و اندیشه کنیم .

با سپاس

م.ن.صفا

محسن نامدارزاده

تگ ها : فلسفه تاریخ دانستنیها محسن_نامدارزاده م_ن_صفا

۰ نظر / ۸۲۶ بازدید